مسئله بیکاری فارغ التحصیلان یک چندسال اخیر به عنوان یکی از معضلات اساسی دولت تبدیل شده است، افزایش واحدهای آموزش عالی از یک سو و افزایش استقبال دانشجویان به تحصیلات تکمیلی و نبود بازار کار پس از دوره تحصیلی از جمله مسائلی است که این روزها گریبانگیر مسئولین و از مهمتر خانواده ها شده است. طبق آماری که اخیرا منتشر شده است، تعداد دانشجویان در حال تحصیل در مقطع کارشناسی ارشد ۵۸۰ هزار نفر، در دکترای تخصصی ۷۳ هزار و ۴۳۷ نفر مشغول به تحصیلی هستند، که این آمار به معنی است که در آینده بسیار نزدیک، حدود ۵۸۰ هزار نفر با مدرک فوق لیسانس و ۷۳ هزار نفر با مدرک دکترای تخصصی به جمع فارغ‌التحصیلان دانشگاهی جویای کار اضافه میشوند. از سویی دیگر طبق آمارهای «رسمی» اعلام شده، حدود 6هزار نفر با مدرک دکترای تخصصی (phd) در سطح کشور بیکار هستند و این تعداد هر ساله به آن اضافه می شود؛ البته این مسئله در مقاطع پایین تر «وحشتناک تر» است؛ طبق گزارش جدید مرکز آمار ایران از نتایج آمار نیروی کار در تابستان 94، بالاترین نرخ بیکاری جوانان زیر 30 سال که اکثر آنها تحصیل کرده هستند، هم اکنون به 48.7 درصد رسیده و این نرخ در مورد زنان 85.9 درصد شده است.
به نقل از «خبرنامه دانشجویان ایران»؛ در این بین تحلیل ها و نظرات زیادی از دلایل این اتفاق مورد بررسی قرار گرفته است؛ روزنامه اطلاعات امروز در گفتگویی با مسعود شفیعی، رئیس دانشگاه فنی و حرفهای سوالات متفاوتی درباره دلایل بیکاری فارغ التحصیلان پرسیده است.وی معضل بیکاری را خیل عظیم دانش‌آموختگان عنوان می کند و می گوید: انتقال یا خرید فن‌آوری از کشورهای پیشرفته بدون فراگیری دانش‌های صنعتی و تحقیقاتی لازم باعث شده تا صنعت به دلیل عقب‌ماندگی توان جذب فارغ‌التحصیلان دانشگاهی به‌ویژه دانش‌آموختگان دانشگاه‌های تراز اول را نداشته باشد.
* تفاوت تربیت دانشجو در ایران و آلمان
وی با تأکید بر اینکه کشورهای توسعه یافته به مقوله ارتباط صنعت و دانشگاه توجه خاص دارند، افزود: برخی از کشورهای اروپایی مانند آلمان دانشجویانی را تربیت می‌کنند که ضمن درس خواندن توانایی ورود به صنعت و آمادگی شغلی را هم داشته باشند و در برخی کشورها هم مانند آمریکا، نیروها در سطح کلان تربیت میشوند و پس از آن شرکت‌های صنعتی و تولیدی با جذب و آموزش فارغ‌التحصیلان در یک دوره زمانی آنان را وارد چرخه اشتغال می‌کنند، اما در کشور ما هیچ یک از این مدل‌ها اجرا نمی‌شود.
* بر اثر گسترش تحصیلات تکمیلی هرم نیروی انسانی بیکار در حال تبدیل شدن به فارغ‌التحصیلان بیکار دکتری است
شفیعی تصریح کرد: در دانشگاه‌های ما که عمدتاً عرضه محور هستند مبنای کار به این شکل است که علوم به صورت بنیادی تدریس می‌شود و دانشجویان تئوری‌های لازم را می‌آموزند، در نتیجه صنعت، با فارغ‌التحصیلانی مواجه است که مهارتهای لازم برای کار را ندارند. بنابراین نمی‌توانند آنان را جذب کنند. وی ادامه داد: این چرخه معیوب باعث شده تا فارغ‌التحصیلان دانشگاه‌ها کمتر جذب بازار کار شوند و همچنان ادامه تحصیل دهند و دنبال مدرک‌گرایی باشند، متأسفانه بر اثر گسترش کمی تحصیلات تکمیلی هرم نیروی انسانی بیکار در حال تبدیل شدن به فارغ‌التحصیلان بیکار دکتری است.
وی با برشمردن دانشگاه فنی و حرفهای به عنوان دانشگاه تقاضا محور که ضمن ارتباط با صنعت، نیروهای متخصص برای بازار کار تربیت می‌کند، گفت: در کشورهای پیشرفته به ازاء هر پنج نفر تکنسین یک لیسانس وجود دارد، اما در کشور ما به ازاء هر پنج کارشناس یک نفر کاردان تربیت شده است.
رئیس دانشگاه فنی و حرفهای افزود: البته ذکر این نکته ضروری است که به دلیل نگاه نادرست به لحاظ فرهنگی به مدرک کاردانی و کم اهمیت شمردن آن، حتی کسانی که تکنسین‌های ماهری تربیت شده‌اند، تلاش می‌کنند تا در مقاطع بالاتر ادامه تحصیل دهند.
* فرهنگ سازی غلط توسط رسانه درباره هنرستان ها
وی با اشاره به رسوخ این نگاه نادرست فرهنگی در مدارس ادامه داد: متأسفانه در جامعه ما این طور جا افتاده که هنرستان‌ها در سطح پایینی قرار دارند. به همین دلیل دانش‌آموزانی که قصد ادامه تحصیل در هنرستان‌ها را دارند با عواقب این نگاه مواجه‌اند. دکتر شفیعی اظهار داشت: بسیاری از والدین معتقدند که اگر فرزندشان در هنرستان تحصیل کند، اینگونه القاء می‌شود که از علم یا هوش کمتری نسبت به دیگر دانش‌آموزان برخوردار است. کما اینکه سیستم آموزش و پرورش در سطح کلان سیستم حفظیات است و هنوز کسانی در دانشگاه‌های تراز اول قبول میشوند که حفظیات بهتری دارند.
وی گفت: در میان خانواده‌ها اگر دانش‌آموزی نمره ریاضی بالایی بگیرد تشویق می‌شود و البته که یادگیری ریاضی باعث گسترش ذهن می‌شود، اما باید یاد گرفت که یادگیری مهارت را هم باید در کنار نخبگی قرار داد و این مهم با پرورش خلاقیت دانش‌آموزان و مهارت محور تربیت کردن آنان امکان‌پذیر است. رئیس دانشگاه فنی و حرفهای با تأکید بر فرهنگ سازی از طریق رسانه‌ها برای اصلاح نگاه نادرست فرهنگی به هنرستان‌ها اظهار داشت: فرهنگ‌سازی در این خصوص که نیروهای مهارتی اصلاً جایگاه کمتری از نیروهای با مدرک بالای دانشگاهی ندارند و حتی یک تکنسین ماهر و مؤثر در چرخه اقتصادی بهتر از فارغ‌التحصیل دکتری است که جایگاهی در بازار کار ندارد، ضروری است.
* در تولید مقاله اولیم اما آیا صاحب فن‌آوری برای کاربردی کردن این مقالات هستیم؟
وی با خاطرنشان کردن ضرورت تصاحب فن‌آوری‌های روز برای جذب فارغ التحصیلان دانشگاهی گفت:کشور ما در تولید مقاله در پایگاه‌های علمی در منطقه در رتبه اول و گاهی دوم قرار دارد، اما آیا ما صاحب فن‌آوری‌های لازم برای کاربردی کردن این مقالات هستیم؟ در تولید فن‌آوری به این معنا که سیستمی را طراحی کنیم، بسازیم و بفروشیم چه جایگاهی در دنیا داریم؟
دکتر شفیعی افزود: در کشورهای پیشرفته به ازاء هر 10 هزار مقاله و پایان نامه ارشد و دکتری، حداقل 10 ثبت اختراع وجود دارد. این نشان دهنده تبدیل علم به فن‌آوری در این کشورها است.
وی تصریح کرد: تبدیل علم به ثروت و ایجاد ارزش افزوده در کشورهای پیشرفته توسط شرکت‌های دانش بنیان انجام می‌شود. البته باید توجه داشت که برای تبدیل ایده به بازار تولید باید فن‌آوری و دانش اصلی صنایع را یاد بگیریم و عقب ماندگی‌های صنعتی را جبران کنیم، در غیر این صورت ما فقط برای صنعت به نیروهای تعمیرکار، بهره‌بردار و نگه‌دار احتیاج داریم و هرگز نمی‌توانیم از دانش نیروهای تحصیلکرده بهره بگیریم.
* هیئت علمی‌های ما کارآفرین نیستند
رئیس دانشگاه فنی و حرفهای گفت: این دانشگاه به منظور افزایش سطح علمی فن‌آوری و کارآفرینی با مشکل جذب مدرس و اعضای هیئت علمی مواجه است. اکثر اعضای هیئت علمی که اخیراً جذب میشوند از دانشگاه‌های عرضه محور فارغ التحصیل شده و آشنایی خوبی با تئوری‌ها دارند، اما تجربه لازم را در کاربردی کردن علوم ندارند و در اصطلاح کارآفرین نیستند درمقابل مدرسان قدیمی اگرچه با علوم جدید کمتر آشنایی دارند که البته آن هم به دلیل کارکردن طی سالیان متمادی است، اما دارای تجربیات فنی لازم هستند. وی با توجه به ساختار قدیمی مدرسان دانشگاه فنی و حرفهای بر اساس سیستم آموزش و پرورش، افزود: این دانشگاه در جذب مدرسان با مشکل انتشار مقاله توسط متقاضیان جذب هیئت علمی مواجه است.
به این معنا که یکی از کشورهایی که ما برای جذب مدرس از آنجا اقدام کرده‌ایم فارغ‌التحصیلان دانشگاه‌های آلمان است، اما چون این افراد بیشتر علوم کاربردی آموخته‌اند و کمتر مقاله نوشته‌اند در ساختار مقاله محوری جذب هیئت علمی دانشگاه‌های کشورمان جایی ندارند.
* دانشگاه ها به جای ارتباط با صنعت، تحویل دهنده مدرک دکتری شده اند
دکتر شفیعی با انتقاد از تغییر مسیر دادن برخی از دانشگاه‌های تقاضا محور گفت: متاسفانه به مرور زمان برخی از دانشگاه‌هایی که برای ارتباط با صنعت طراحی شده‌اند، از مأموریت اولیه خود جدا شده و به دانشگاه‌های عرضه محور و تحویل دهنده مدرک دکتری تبدیل شده‌اند.
رئیس دانشگاه فنی و حرفهای با تأکید بر این که اکثر پروژه‌های تحصیلات تکمیلی ربطی به صنعت ندارند، تصریح کرد: لزوماً در پروژه‌هایی که زمینه ارتباط صنعت و دانشگاه را فراهم می‌کند، مقاله و فرمول ریاضی نیست و این نکته‌ای است که دانشگاه‌های ما حاضر به پذیرش آن نیستند.
در حالی که به دلیل تنگناهای مالی دانشگاه‌ها مجبورند قسمتی از بودجه مورد نیاز را از طریق ارتباط با صنعت تأمین کنند. وی افزود: در مسیر تبدیل ایده به محصول باید دانشگاه‌های تقاضا محور مانند دانشگاه فنی حرفهای تربیت نیروهای تکنسین یا کارشناسان فنی کاربردی را بر عهده گیرند و دانشگاه‌های عرضه محور باید پروژه‌های تحصیلات تکمیلی دانشجویان را بر مبنای قراردادهایی که با صنعت دارند، تعریف کنند. البته که صنایع هم باید به دانشگاه‌ها اعتماد لازم را داشته باشند.
